ส่องปัญหาหนี้ครัวเรือนไทย: สาเหตุและทางเลือกของนโยบายการเงิน

ปัญหาหนี้ครัวเรือนของไทยน่ากลัวแค่ไหน หนี้ครัวเรือนไทยเพิ่มขึ้นมาอยู่ที่ร้อยละ 95.5 ต่อ GDP ในช่วงการระบาดของ COVID-19 แม้จะทยอยปรับลดลงมาอยู่ที่ 87.4 ณ ไตรมาสที่ 1 ปี 2025 แต่ยังอยู่ในระดับที่สูงกว่าเกณฑ์สากลที่ 80% ต่อ GDP (Marco Lombardi & Shim, 2017) โดยภาระหนี้ที่สูงเกินไปจะทำให้ฐานะทางการเงินภาคครัวเรือนมีความเปราะบาง และจะส่งผลต่อเนื่องไปยังการบริโภครวมถึงการขยายตัวของเศรษฐกิจ อีกทั้งการศึกษาของ Jordà et al. (2020) และ Mian & Sufi (2012) ยังพบว่าประเทศที่เข้าสู่ภาวะเศรษฐกิจถดถอยพร้อมกับภาวะที่มีหนี้สินล้นพ้นตัว (debt overhang) มักจะพบกับภาวะเศรษฐกิจตกต่ำที่รุนแรงกว่าปกติ อีกทั้งยังเพิ่มความเสี่ยงที่จะเกิดวิกฤตทางการเงิน

บทความชิ้นนี้เป็นการสังเคราะห์จากงานศึกษา Pangsapa et al. (2025) ที่ใช้กรอบการวิเคราะห์พลวัตของหนี้ครัวเรือน ของ Mason & Jayadev (2014) และ Fagereng et al. (2022) โดยอธิบายพลวัตของหนี้ครัวเรือนจากสองส่วน ประกอบด้วย

1. net new borrowing หรือ การกู้ยืมใหม่สุทธิ สะท้อนการเปลี่ยนแปลงของมูลค่าหนี้ครัวเรือนในแต่ละช่วงเวลา โดยปรับเพิ่มขึ้นได้จากพฤติกรรมการก่อสินเชื่อใหม่ และลดลงได้ด้วยการคืนหนี้หรือการผิดนัดชำระหนี้ ตัวอย่างสถานการณ์เช่น เมื่อมีมาตรการรถคันแรก ประชาชนที่จะซื้อรถยนต์จะต้องการกู้เงินกับสถาบันการเงินและทำให้สินเชื่อใหม่ในหมวดรถยนต์เพิ่มขึ้น มีผลโดยตรงผ่าน net new borrowing และทำให้สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP ปรับเพิ่มขึ้นได้ (รูปที่ 1 ด้านบน)
2. Fisher effect หรือ ภาระจากหนี้เดิม สะท้อนการเปลี่ยนแปลงของหนี้ครัวเรือนจากผลกระทบของอัตราดอกเบี้ยและตัวแปรทางเศรษฐกิจมหภาคต่อหนี้เดิม โดยการเพิ่มขึ้นของดอกเบี้ยทำให้ภาระดอกเบี้ยจ่ายจากหนี้ในอดีตเพิ่มสูงขึ้น ในขณะที่การขยายตัวของเศรษฐกิจและการเพิ่มขึ้นของเงินเฟ้อ ส่งผลให้หนี้ครัวเรือนต่อ GDP ปรับลดลง ตัวอย่างสถานการณ์เช่น ในช่วงที่เศรษฐกิจฟื้นตัว นายจ้างปรับเพิ่มเงินเดือนพนักงาน ทำให้ลูกจ้างมีความสามารถในการชำระหนี้ดีขึ้น และสามารถนำรายได้ที่เพิ่มไปชำระหนี้เก่าได้มากขึ้น มีผลโดยตรงผ่าน Fisher effect และช่วยให้สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP ปรับลดลงได้ (รูปที่ 1 ด้านล่าง)

ซึ่งสามารถเขียนในรูปสมการได้ตามด้านล่าง

โดยที่ $\Delta b_t$ คือ การเปลี่ยนแปลงสัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP จากปีก่อน ซึ่งเท่ากับ $d_t$ net new borrowing $(d_t)$ บวกกับ Fisher effect ที่ประกอบด้วย (1) $i_t$ คืออัตราดอกเบี้ย MRR (2) $g_t$ คือ อัตราการขยายตัวของ real GDP (3) $\pi_t$ คือ อัตราเงินเฟ้อทั่วไป ขณะที่ $b_{t-1}$ คือ สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP ในไตรมาสก่อน หากนำกรอบการวิเคราะห์ข้างต้นมาใช้กับการเปลี่ยนแปลงระดับหนี้ครัวเรือนในอดีตของไทย พบข้อสังเกตที่น่าสนใจ ดังนี้

1. net new borrowing เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP สูงขึ้นในหลายช่วงเวลา ซึ่งเป็นผลโดยตรงมาจากปัจจัยต่าง ๆ ที่กระตุ้นพฤติกรรมการกู้ของครัวเรือน อาทิ

• ปัจจัยชั่วคราว เช่น นโยบายกระตุ้นเศรษฐกิจของรัฐบาล โดยเฉพาะนโยบายรถคันแรก (2011–2012) ซึ่งเป็นมาตรการจูงใจทางภาษีในการซื้อรถยนต์ รวมถึงการกู้เพื่อซ่อมแซมที่อยู่อาศัยหลังจากน้ำท่วมใหญ่ในปี 2011 จึงทำให้เห็นแท่งสีส้มในรูปที่ 2 เพิ่มสูงขึ้นชัดเจนในช่วงดังกล่าว
• ปัจจัยเชิงโครงสร้าง เช่น ภาคครัวเรือนขาดความมั่นคงในการจ้างงานและการคุ้มครองทางสังคม (social safety nets) มีส่วนทำให้คนไทยส่วนใหญ่มีเงินออมไม่เพียงพอเพื่อใช้ในยามฉุกเฉิน และต้องกู้ยืมเมื่อเกิดสถานการณ์ที่ไม่คาดคิด เช่น ตกงาน เจ็บป่วย โดยรายงานผลการสำรวจทักษะทางการเงินของไทย ปี 2022 (Bank of Thailand, 2022) แสดงให้เห็นว่ามีคนไทยเพียง 22.4% เท่านั้นที่มีเงินออมเพียงพอสำหรับรองรับค่าใช้จ่าย 6 เดือนขึ้นไป จึงทำให้เห็นแท่งสีเขียวปรับเป็นบวกในช่วงปีนี้

อย่างไรก็ดี การเปลี่ยนแปลงของ net new borrowing ยังได้รับผลทางอ้อมจากการเปลี่ยนแปลงของปัจจัยทางเศรษฐกิจและการเงินได้ ตัวอย่างเช่น การที่อัตราดอกเบี้ยต่ำเป็นเวลานานอาจมีส่วนทำให้มีการกู้ยืมเพื่อเก็งกำไรในตลาดอสังหาริมทรัพย์โดยเฉพาะช่วงปี 2019

ในช่วงภาวะเศรษฐกิจถดถอยหรือเศรษฐกิจขยายตัวต่ำ Fisher effect มักจะเป็นปัจจัยหลักที่ทำให้สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP สูงขึ้น สำหรับประเทศไทย Fisher effect มักเปลี่ยนแปลงโดยตรงตามแนวโน้มของการเติบโตของรายได้และอัตราเงินเฟ้อเป็นหลัก เทียบกับผลของอัตราดอกเบี้ยที่ค่อนข้างคงที่และอยู่ในระดับที่ต่ำมากอยู่แล้ว โดยในช่วงที่เศรษฐกิจตกต่ำ เช่น วิกฤตการเงินเอเชีย และการแพร่ระบาดของ COVID-19 การหดตัวของรายได้ทำให้ Fisher effect เร่งขึ้นมาก ซึ่งสอดคล้องกับงานศึกษาของ Mason and Jayadev (2014) ที่พบว่าเมื่ออัตราดอกเบี้ยที่แท้จริง $(i − \pi)$ สูงกว่าการเติบโตของรายได้ $(g)$ จะทำให้ภาคครัวเรือนมีความยากลำบากในการชำระคืนหนี้มากขึ้น ในทางกลับกัน ช่วงที่เศรษฐกิจเติบโตดีหรือเงินเฟ้อเร่งสูงขึ้นก็จะสามารถช่วยบรรเทาภาระอัตราดอกเบี้ยได้ เช่น การฟื้นตัวหลังวิกฤต AFC ที่ได้รับแรงหนุนจากภาคการส่งออก ซึ่งสะท้อนผ่านแท่งสีเขียวที่เป็นลบในช่วงการปรับลดหนี้ในช่วงแรก (1^st deleveraging period) รวมถึงการเร่งขึ้นของเงินเฟ้อตามราคาน้ำมันในช่วงสงครามรัสเซีย-ยูเครน จึงทำให้เห็นการลดลงของแท่งสีชมพูอย่างชัดเจนโดยเฉพาะในช่วง 3^rd deleveraging period (รูปที่ 3)

จะเห็นแล้วว่าการเปลี่ยนแปลงของสัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP มาจากหลายปัจจัย ทั้งปัจจัยชั่วคราว และปัจจัยเชิงโครงสร้าง สำหรับนโยบายการเงินสามารถส่งผลได้ทั้งสองด้าน ทั้งในมิติของการลดหนี้ผ่านการเติบโตของรายได้ ขณะเดียวกันก็สามารถทำให้เกิดการกู้ยืมที่เกินพอดีหากอัตราดอกเบี้ยต่ำ จึงเกิดเป็น trade-off สำคัญที่ต้องศึกษาในส่วนถัดไป

งานวิจัยต่างประเทศหลายชิ้นในช่วงทศวรรษที่ผ่านมายังไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจนเกี่ยวกับผลของอัตราดอกเบี้ยนโยบายกับการเปลี่ยนแปลงของหนี้ครัวเรือน เช่น Svensson (2017) ชี้ว่านโยบายการเงินที่เข้มงวดขึ้นหรือการปรับเพิ่มอัตราดอกเบี้ยนโยบายจะเป็นการเพิ่มภาระหนี้แก่ครัวเรือน จากภาระดอกเบี้ยจ่ายต่องวดที่สูงขึ้นและรายได้ที่ลดลง ในทางตรงกันข้าม Gourio et al. (2016), Gelain et al. (2017) และ Fagereng et al. (2022) พบว่าการใช้นโยบายการเงินที่เข้มงวดจะช่วยลดระดับหนี้ครัวเรือนในระยะข้างหน้า เนื่องจากอัตราดอกเบี้ยที่สูงขึ้นทำให้ครัวเรือนมีแรงจูงใจก่อหนี้ใหม่ลดลง

สำหรับประเทศไทย Pangsapa et al. (2025) พบว่า การดำเนินนโยบายการเงินแบบผ่อนคลายเพื่อบรรเทาภาระหนี้ของภาคครัวเรือนและกระตุ้นเศรษฐกิจในระยะสั้นนั้น ในระยะยาวอาจกลายเป็นการซ้ำเติมปัญหาหนี้ครัวเรือนให้รุนแรงยิ่งขึ้น

โดยงานศึกษานี้ประเมินผลของนโยบายการเงินต่อระดับหนี้ครัวเรือนในประเทศไทยด้วยวิธี local projection และ vector autoregression ซึ่งเปรียบเสมือนการจำลองสถานการณ์ว่าหาก อัตราดอกเบี้ยนโยบายปรับลดลง 1% จะส่งผลอย่างไรต่อพฤติกรรมของครัวเรือน เช่น จะมีการกู้ยืมเพิ่มขึ้นหรือไม่ ภาระดอกเบี้ยจากหนี้เดิมจะลดลงมากน้อยเพียงใด และเศรษฐกิจโดยรวมจะเติบโตขึ้นหรือไม่ในช่วงเวลา 30 ไตรมาสหลังจากนั้น โดยปัจจัยหลักที่ศึกษาประกอบด้วย การกู้ยืมใหม่สุทธิ (net new borrowing) ภาระจากหนี้เดิม (Fisher effect) อัตราดอกเบี้ยนโยบาย การเติบโตของเศรษฐกิจ (GDP growth) อัตราเงินเฟ้อทั่วไป นอกจากนี้ ยังมีปัจจัยควบคุมอื่น ได้แก่ อัตราแลกเปลี่ยน USDTHB และราคาน้ำมันดิบดูไบ ตั้งแต่ปี 1995–2023 โดยมีข้อสังเกตที่น่าสนใจ 3 ประการ ดังนี้

1. การปรับลดอัตราดอกเบี้ยช่วยลดภาระหนี้ได้ในระยะสั้น ในภาวะที่นโยบายการเงินผ่อนคลายจะช่วยลดภาระดอกเบี้ยสำหรับภาระหนี้เดิม โดยการลดอัตราดอกเบี้ยนโยบายลง 1% มีแนวโน้มช่วยลดภาระดอกเบี้ยจ่ายได้รวม 0.21% ในช่วงเวลาสามปี (รูปที่ 4 ซ้าย) นอกจากนี้ อัตราดอกเบี้ยที่ต่ำมักกระตุ้นการก่อหนี้ใหม่ซึ่งเป็นกลไกหนึ่งในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ โดยพบว่าการลดอัตราดอกเบี้ยนโยบายลง 1% มีแนวโน้มทำให้ GDP เติบโตได้ถึง 0.63% ในช่วงสามปีแรก (รูปที่ 4 ขวา)

2. ในระยะยาวระดับหนี้ครัวเรือนที่เพิ่มขึ้นจะฉุดรั้งการเติบโตของเศรษฐกิจ โดยหนี้ใหม่ที่เกิดขึ้นจากนโยบายการเงินแบบผ่อนคลายจะสะสมเป็นภาระหนี้ครัวเรือนในระยะยาว (รูปที่ 4 กลาง) สอดคล้องกับกลไกการก่อหนี้ที่ศึกษาโดย Drehmann et al. (2023) ที่พบว่าภายหลังการก่อหนี้ใหม่ 5–7 ปี ครัวเรือนอาจต้องลดการบริโภคเพื่อนำรายได้ไปชำระหนี้ ส่งผลให้การเติบโตของเศรษฐกิจชะลอลง และผลลบต่อการเติบโตทางเศรษฐกิจอาจมากขึ้นหากระบบเศรษฐกิจนั้นประกอบไปด้วยครัวเรือนที่มีสภาพคล่องต่ำและมีอัตราการบริโภคต่อรายได้สูง

3. ผลที่เกิดขึ้นต่อเศรษฐกิจในระยะสั้นและระยะยาวสะท้อน trade-off ของการแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือนด้วยนโยบายการเงิน แม้นโยบายการเงินจะช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจในช่วงแรกจากการลดภาระหนี้จ่ายและกระตุ้นการกู้ยืมใหม่ แต่กลับเพิ่มระดับหนี้ครัวเรือนซึ่งชะลอการเติบโตของเศรษฐกิจในระยะยาว จึงทำให้การแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนด้วยนโยบายการเงินควรทำด้วยความระมัดระวัง

อย่างไรก็ตาม ผลการศึกษานี้มิได้ชี้ชัดว่าธนาคารกลางไม่ควรใช้นโยบายการลดอัตราดอกเบี้ยเพื่อแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนแม้จะมีความเสี่ยงในระยะยาว เนื่องจากน้ำหนักของผลดีในระยะสั้นและผลเสียในระยะยาวขึ้นอยู่กับบริบททางเศรษฐกิจในขณะนั้น ดังนั้น ธนาคารกลางอาจพิจารณาใช้นโยบายการเงินแบบผ่อนคลายได้ หากประเมินแล้วว่าผลประโยชน์ในระยะสั้นมีความสำคัญมากกว่าความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นในระยะยาว โดยหนึ่งในบริบทสำคัญที่ควรพิจารณาในการประเมินผลของนโยบายการเงินคือระดับของหนี้ครัวเรือนในช่วงเวลานั้น โดยงานวิจัยจำนวนหนึ่ง¹ ชี้ให้เห็นว่าภาระหนี้ในระดับสูงมีแนวโน้มที่จะลดทอนความสามารถในการบริโภคและการก่อหนี้ใหม่ของครัวเรือน ซึ่งอาจสะท้อนให้เห็นว่าผลกระทบเชิงลบในระยะยาวจากนโยบายการเงินแบบผ่อนคลายอาจจำกัดในบริบทดังกล่าว เพื่อทดสอบสมมติฐานนี้ในกรณีของไทย Pangsapa et al. (2025) จึงได้ประยุกต์ใช้แบบจำลองโดยเปรียบเทียบผลของนโยบายการเงินในสองสถานการณ์ ได้แก่ กรณีที่ครัวเรือนอยู่ในภาวะหนี้สูงและกรณีครัวเรือนอยู่ในภาวะหนี้ต่ำ

น้ำหนักของ trade-off ระหว่างผลกระทบระยะสั้นและระยะยาวของนโยบายการเงินในการแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนของไทยมีความแตกต่างกันภายใต้บริบทของระดับหนี้ที่แตกต่างกัน โดยในกรณีที่ครัวเรือนอยู่ในภาวะหนี้ต่ำ ผลของนโยบายการเงินต่อเศรษฐกิจเป็นไปตามที่ได้กล่าวไปข้างต้นคือ การลดอัตราดอกเบี้ยช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจในระยะสั้นผ่านการลดภาระดอกเบี้ยจ่ายและการส่งเสริมการก่อหนี้ใหม่

อย่างไรก็ตาม การเพิ่มขึ้นของหนี้ครัวเรือนในระยะยาวกลับส่งผลให้การเติบโตทางเศรษฐกิจชะลอตัวลง (รูปที่ 5 แถวบน) แต่เมื่อครัวเรือนอยู่ในภาวะหนี้สูง กลับพบว่าผลดีระยะสั้นจากการลดภาระหนี้มีมากกว่าผลเสียที่เกิดขึ้น เนื่องจากการกู้หนี้ใหม่มีโอกาสเกิดขึ้นน้อยลงจึงไม่นำไปสู่การสะสมหนี้เพิ่มเติมในระยะยาว ปรากฏการณ์นี้อาจสะท้อนถึงความกังวลด้านคุณภาพสินเชื่อ ซึ่งนำไปสู่การเข้มงวดในการปล่อยสินเชื่อของสถาบันการเงินในช่วงเวลาดังกล่าว (รูปที่ 5 แถวล่าง) ดังนั้น อาจกล่าวได้ว่า การดำเนินนโยบายการเงินแบบผ่อนคลายในช่วงที่ครัวเรือนมีภาระหนี้อยู่ในระดับสูงอาจมีประสิทธิภาพในการบรรเทาปัญหาหนี้ครัวเรือนมากกว่าการดำเนินนโยบายลักษณะเดียวกันในในช่วงที่ครัวเรือนมีภาระหนี้ต่ำ

ที่ผ่านมาเราทราบแล้วว่าการดำเนินนโยบายการเงินเพื่อบรรเทาปัญหาหนี้ครัวเรือนจะเผชิญกับการ trade-off ระหว่างในมิติของผลกระทบต่อเศรษฐกิจในระยะสั้นและระยะยาว อย่างไรก็ตาม ประสบการณ์ในต่างประเทศได้ชี้ให้เห็นว่ายังมีอีกหลายปัจจัยที่จะช่วยให้เกิดกระบวนการปรับลดลงของหนี้ครัวเรือน หรือ กระบวนการ debt deleveraging ได้เช่นกัน ซึ่งพบว่าส่วนใหญ่มาจาก 2 เรื่องหลัก ได้แก่ (1) พัฒนาการของปัจจัยทางเศรษฐกิจมหภาค ทั้งการเติบโตของรายได้ เงินเฟ้อ รวมถึงการดำเนินนโยบายเศรษฐกิจมหภาค และ (2) การดำเนินนโยบายอื่นๆ เพื่อลดหนี้ ซึ่งรวบรวมจากงานศึกษาต่าง ๆ เช่น Bouis (2021) และ mandelechat2025thailand ดังนี้

เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้รายได้ปรับเพิ่มขึ้น

• การขยายตัวของเศรษฐกิจและเงินเฟ้อที่สูงขึ้น จากประสบการณ์ในหลายประเทศชี้ให้เห็นว่า การฟื้นตัวทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระยะหลังวิกฤตการณ์ มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนให้กระบวนการ deleveraging เกิดขึ้นอย่างเด่นชัดและรวดเร็ว อาทิ กรณีการลดหนี้ในประเทศภูมิภาคเอเชีย เช่น ไทย และมาเลเซีย ภายหลังวิกฤตการณ์ทางการเงินในเอเชียปี 1997 ซึ่งเป็นผลมาจากทั้งการลดลงของมูลค่าที่แท้จริงของหนี้ที่เชื่อมโยงกับอัตราเงินเฟ้อที่สูงขึ้น และความสามารถในการชำระหนี้ของลูกหนี้ที่ดีขึ้นจากรายได้ที่เพิ่มขึ้นตามการขยายตัวของเศรษฐกิจ
• การดำเนินนโยบายเศรษฐกิจมหภาค
  1. นโยบายการคลัง ซึ่งรวมถึงการใช้จ่ายภาครัฐเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจและมาตรการเงินโอนไปยังกลุ่มเปราะบาง ซึ่งจะช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจได้โดยเฉพาะการโอนเงินให้กลุ่มที่มีการบริโภคมากเมื่อมีรายได้เพิ่มขึ้น อย่างไรก็ดี นอกจากการพิจารณาความคุ้มค่าของการดำเนินนโยบายแล้ว ยังต้องคำนึงถึงภาระทางการคลังที่จะตามมาและควรมีแผนการบริหารจัดการภาระดังกล่าวในระยะยาวควบคู่กันไปด้วย
  2. นโยบายการเงิน มีบทบาทสำคัญในการบริหารจัดการผ่านทั้งช่องทางอัตราดอกเบี้ยและอัตราแลกเปลี่ยน ซึ่งประสิทธิผลจะขึ้นอยู่กับบริบทและลักษณะการก่อหนี้ของแต่ละประเทศ ในมิติของอัตราดอกเบี้ย นโยบายการเงินจะมีประสิทธิภาพในการลดภาระหนี้และกระตุ้นเศรษฐกิจได้ตามกลไกที่ได้กล่าวไปแล้วข้างต้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศที่มีสัดส่วนสินเชื่ออ้างอิงอัตราดอกเบี้ยลอยตัวสูง ขณะที่ในบางประเทศ เช่น ฮังการี กลับให้ความสำคัญกับอัตราแลกเปลี่ยนมากกว่าอัตราดอกเบี้ย เนื่องจากเป็นประเทศที่มีสัดส่วนการกู้ยืมในสกุลเงินต่างประเทศสูงถึงร้อยละ 60

เพื่อลดการก่อหนี้ใหม่และช่วยให้ครัวเรือนชำระหนี้เดิมได้

• มาตรการ Macroprudential policy และมาตรการทางการเงิน ตัวอย่างเช่น มาตรการปรับโครงสร้างหนี้ อาทิ เกาหลีใต้ กำหนดอัตราส่วนเงินให้สินเชื่อต่อมูลค่าหลักประกัน (LTV) และเพดานภาระหนี้ต่อรายได้ (DSR) เพื่อชะลอความร้อนแรงในการกู้สินเชื่อเพื่อที่อยู่อาศัย ส่วนมาเลเซีย มีการออก Credit Card Guidelines ซึ่งเสนอให้กำหนดรายได้ขั้นต่ำของผู้กู้สินเชื่อบัตรเครดิต จำนวนผู้ให้กู้ต่อราย และวงเงินในบัตร รวมถึงมีการใช้มาตรการ Responsible Lending เพื่อให้การปล่อยกู้สอดคล้องกับความสามารถในการชำระหนี้ของผู้กู้ นอกจากนี้ ประเทศกลุ่มยูโร เช่น โครเอเชีย และสาธาณรัฐเช็ก ได้นำมาตรการยกหนี้ภายใต้โครงการ Fresh start และ Milostivé léto มาใช้ตามลำดับ ทั้งนี้ การประเมินผลได้และผลเสียจากมาตรการต่างๆ เหล่านี้จำเป็นต้องดำเนินการอย่างรอบคอบ

• การส่งเสริมความรู้ทางการเงินให้ครัวเรือน เช่น กรณีมาเลเซีย มีโครงการ Pengurusan Wang Ringgit Anda (POWER!) เพื่อปลูกฝังความรู้ทางการเงินและการบริหารจัดการหนี้แก่เยาวชน ขณะที่บราซิลมีการส่งเสริมหลักสูตรความรู้ทางการเงินโดยไม่คิดค่าใช้จ่ายผ่านแพลตฟอร์ม Desenrola นอกจากนี้ ได้มีการกำหนดให้สถาบันการเงินมีบทบาทในการส่งเสริมความรู้ทางการเงิน เพื่อป้องกันปัญหาต่างๆ เช่น การมีหนี้สินเกินตัว

สำหรับไทย ได้ดำเนินมาตรการสนับสนุนกระบวนการ debt deleveraging อย่างต่อเนื่องในช่วงที่ผ่านมา โดยตระหนักดีว่ากระบวนการดังกล่าวไม่ได้ขึ้นอยู่กับปัจจัยด้านเศรษฐกิจและการเงินเพียงอย่างเดียว แต่ยังเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการก่อหนี้ของครัวเรือนและพฤติกรรมการให้สินเชื่อของสถาบันการเงินด้วย จึงได้ดำเนินมาตรการต่าง ๆ อาทิ การออกแนวทางการให้สินเชื่ออย่างรับผิดชอบและเป็นธรรม (Responsible Lending) มาตรการปรับโครงสร้างหนี้ที่สอดคล้องกับความสามารถในการชำระของลูกหนี้ มาตรการแก้หนี้เรื้อรัง รวมไปถึงการพัฒนาหลักสูตรการสอนเพื่อสร้างพฤติกรรมทางการเงินที่ดีให้กับเด็กและเยาวชน อย่างไรก็ตาม การดำเนินมาตรการต่าง ๆ จะต้องคำนึงถึงหลักการแก้หนี้ที่ “ทำอย่างครบวงจร-ถูกหลักการมีสมดุลที่ดี-ต้องร่วมมือกันทุกภาคส่วน” เพื่อให้กระบวนการ debt deleveraging ของภาคครัวเรือนไทยสามารถดำเนินต่อไปได้อย่างยั่งยืน

การแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนเป็นเรื่องที่มีความซับซ้อนและต้องอาศัยการประสานนโยบายหลายด้าน แม้ว่านโยบายการเงินจะสามารถช่วยบรรเทาภาระหนี้และกระตุ้นเศรษฐกิจในระยะสั้นได้ แต่ก็อาจนำไปสู่ความเสี่ยงจากการสะสมหนี้ในระยะยาว โดยเฉพาะในกรณีที่ครัวเรือนยังมีศักยภาพในการก่อหนี้เพิ่มขึ้น อีกทั้งประสิทธิภาพของนโยบายการเงินยังขึ้นอยู่กับบริบทของระบบเศรษฐกิจ นอกจากนี้ นโยบายการเงินอาจมีข้อจำกัดในการตอบสนองต่อปัญหาเศรษฐกิจอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกัน เช่น การควบคุมเงินเฟ้อ การส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจในภาพรวม และการรักษาเสถียรภาพของระบบการเงิน ซึ่งอาจทำให้นโยบายการเงินไม่สามารถนำมาใช้แก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนได้อย่างมีประสิทธิภาพในทุกสถานการณ์ ดังนั้น การจัดการปัญหาหนี้ครัวเรือนอย่างมีประสิทธิภาพจึงจำเป็นต้องมีนโยบายเสริมในด้านอื่น ๆ ควบคู่กันไป ไม่ว่าจะเป็นการเพิ่มรายได้ของครัวเรือน การส่งเสริมวินัยทางการเงิน หรือการลดภาระหนี้ จึงควรมีการประสานงานกับนโยบายเศรษฐกิจด้านอื่น ๆ อย่างรอบด้าน เพื่อให้เกิดผลลัพธ์ที่ยั่งยืนและครอบคลุมในระยะยาว