แรงงานต่างชาติในระบบของไทย

ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมาลูกจ้างในระบบ (ครอบคลุมโดยประกันสังคม มาตรา 33) ของไทยโตขึ้นร้อยละ 15 จาก 10.2 ล้านคนในปี 2014 เป็น 11.9 ล้านคนในปี 2023 (เพิ่มขึ้น 1.6 ล้านคน) อย่างไรก็ดี กว่าร้อยละ 55 ของลูกจ้างในระบบที่เพิ่มขึ้นนั้นมาจากการโตของจำนวนลูกจ้างที่เป็นแรงงานต่างชาติ (รูปที่ 1)

นอกจากนี้ ยังมีสัดส่วนแรงงานต่างชาติในระบบมากขึ้นเรื่อย ๆ จากเดิมเพียงร้อยละ 4 ในปี 2014 สูงขึ้นมาถึง ร้อยละ 11 ในปี 2023 (รูปที่ 2) โดยการเพิ่มขึ้นของแรงงานต่างชาตินั้นเริ่มสูงขึ้นในปี 2017 แต่มาชะลอและลดลงช่วงโควิดในปี 2019–2020 จนปี 2022 จำนวนแรงงานต่างชาติในไทยได้ฟื้นตัวและกลับมาสูงถึงระดับก่อนช่วงโควิดและมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น ในปี 2023 มีจำนวนแรงงานต่างชาติในระบบกว่า 1.3 ล้านคน

หากส่องภาพแรงงานต่างชาติในไทยรายสัญชาติ (รูปที่ 3) แรงงานต่างชาติที่มีจำนวน 7 อันดับมากที่สุดในไทย ณ ปี 2023 ได้แก่ พม่า กัมพูชา ลาว จีน ญี่ปุ่น ฟิลิปปินส์ อินเดีย และสหราชอาณาจักร ตามลำดับ โดยมีแรงงานจากประเทศพม่า กัมพูชา ลาว และ จีนเพิ่มมากที่สุด ส่วนแรงงานจากสหราชอาณาจักร และญี่ปุ่นมีจำนวนน้อยลง

หากฉายภาพสัดส่วนแรงงานต่างชาติตามระดับเงินเดือน (รูปที่ 4) จากข้อมูล ณ เดือนธันวาคม ปี 2023 จะเห็นว่าแรงงานต่างชาติในระบบ 1.3 ล้านคน ได้เงินเดือนน้อยกว่า 15,000 ซึ่งน่าจะเป็นงานทักษะต่ำกว่าร้อยละ 89 และโดยส่วนมากมาจากสามประเทศเพื่อนบ้าน คือ พม่า ลาว และกัมพูชา ส่วนแรงงานที่ได้เงินเดือนมากกว่า 15,000 บาทขึ้นไป ซึ่งน่าจะเป็นแรงงานทักษะกลางถึงสูง มีเพียง 1.5 แสนคน

ภาพที่เห็นในบทความนี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งของแรงงานไทยเท่านั้น ลูกจ้างที่ทำงานบ้าน งานเกษตร ประมง ขนส่งทางทะเล หรือองค์กรระหว่างประเทศก็ไม่ได้ครอบคลุมอยู่ในระบบประกันสังคม และยังมีแรงงานนอกระบบอีก อย่างไรก็ดี จากภาพข้างต้นเราพอจะเห็นว่าประเทศไทยมีการพึ่งพาแรงงานต่างชาติในอัตราที่สูงขึ้นเรื่อย ๆ แต่แรงงานต่างชาติส่วนใหญ่ยังอยู่ในกลุ่มแรงงานทักษะต่ำ

นอกจากนี้ ประเทศไทยกำลังจะเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์¹ในไม่ช้า อัตราเฉลี่ยการเพิ่มของแรงงานไทยในระบบอยู่ที่เพียงร้อยละ 0.81 ต่อปีในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา² ในอนาคตอาจต้องมีการพึ่งพาแรงงานต่างชาติมากขึ้น ก็เป็นประเด็นชวนคิดว่าจะมีการปรับตัวในเชิงนโยบาย เช่น การคุ้มครองสิทธิและสวัสดิการของแรงงานต่างชาติให้ครอบคลุมเพื่อป้องกันปัญหาทางสังคมที่อาจตามมาอย่างไร หรือให้แรงจูงใจเพื่อดึงดูดแรงงานต่างชาติมาทำงานทักษะสูงเพิ่มขึ้นอย่างไร