มุมมองสินเชื่อธุรกิจไทยจากข้อมูลรายสัญญา ตอนที่ 2

บทความนี้เป็นบทความชิ้นที่สองของชุดบทความ “มุมมองสินเชื่อธุรกิจไทยจากข้อมูลรายสัญญา” โดยใช้ข้อมูลสินเชื่อธุรกิจรายสัญญาของบริษัทข้อมูลเครดิตแห่งชาติ จำกัด (National Credit Bureau หรือ NCB) ซึ่งรวบรวมบัญชีสินเชื่อของลูกค้าที่เป็นองค์กรธุรกิจจากสถาบันการเงินที่เป็นสมาชิกของ NCB ทั้งหมดมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2550 การใช้ประโยชน์จากข้อมูลจุลภาคที่มีความละเอียดรายบัญชีสามารถแสดงให้เห็นถึงพัฒนาการของตลาดสินเชื่อไทย ความหลากหลายทั้งในมิติของสถาบันการเงินและในมิติของบริษัทผู้ขอสินเชื่อแต่ละราย ตลอดจนความแตกต่างของธุรกิจที่มีและไม่มีสินเชื่อ

ณ เดือนมีนาคม พ.ศ. 2559 สถาบันการเงินที่เป็นสมาชิก NCB มีจำนวนทั้งหมด 68 ราย ประกอบด้วยธนาคารพาณิชย์ไทยและต่างชาติ บริษัทเช่าซื้อ บริษัทบัตรเครดิต สถาบันการเงินเฉพาะกิจ และบริษัทประกัน โดยผู้ให้สินเชื่อรายใหญ่ที่สุด 3 อันดับแรก คือ ธนาคารพาณิชย์ไทย บริษัทเช่าซื้อ และบริษัทประกัน ทั้งในด้านจำนวนบัญชีสินเชื่อและมูลค่าสินเชื่อคงค้างรวม (ตารางที่ 1) มีบัญชีสินเชื่อรวมกันมากกว่า 1 ล้านบัญชี และมียอดสินเชื่อคงค้างมากกว่า 7 ล้านล้านบาท ครอบคลุมประเภทสินเชื่อประเภทต่าง ๆ ได้แก่

1. เงินกู้ทั่วไป
2. เงินกู้ระยะสั้น เช่น ตั๋วเงินในประเทศ
3. สินเชื่อเช่าซื้อ
4. เครดิตการค้า เช่น ตั๋วเงินส่งออกนำเข้า และ
5. credit line เช่น เงินเบิกเกินบัญชี (overdraft หรือ O/D) และบัตรเครดิต

ในระยะเวลา 10 ปีที่ผ่านมา ตลาดสินเชื่อธุรกิจในประเทศไทยมีการขยายตัวอย่างต่อเนื่อง ทั้งในแง่ของจำนวนบริษัทที่ได้รับสินเชื่อ (extensive margin) และมูลค่าสินเชื่อที่แต่ละบริษัทได้รับ (intensive margin)

จำนวนบริษัทที่มีสินเชื่อในปี 2550 นั้นมีเพียงประมาณ 131,000 บริษัท และเพิ่มขึ้นเป็น 2 แสนกว่าบริษัทในปี 2559 (เส้นทึบในรูปที่ 1) แต่เนื่องจากจำนวนสถาบันการเงินที่ส่งข้อมูลให้ NCB เพิ่มขึ้นจาก 46 เป็น 68 แห่งในช่วงดังกล่าว เพื่อดูว่าการเพิ่มจำนวนของผู้ได้รับสินเชื่อไม่ได้มาจากการที่ NCB มีสมาชิกเพิ่มขึ้น รูปนี้จึงแสดงเส้นประที่นับเฉพาะบริษัทที่กู้จากสถาบันการเงินที่เป็นสมาชิกของ NCB ตั้งแต่ต้นจนถึงข้อมูลล่าสุดระหว่าง พ.ศ. 2550–2559 ซึ่งเส้นประและเส้นทึบก็ให้ภาพที่คล้ายกันมาก ซึ่งสะท้อนว่าสถาบันการเงินหลัก ๆ ที่ปล่อยสินเชื่อธุรกิจเป็นสมาชิกของ NCB มาตั้งแต่ต้น นอกจากนี้ เมื่อเปรียบเทียบจำนวนบริษัทที่ได้รับสินเชื่อในปี พ.ศ. 2550 และปี พ.ศ. 2559 โดยแยกตามมูลค่าสินเชื่อคงค้าง พบว่ามีจำนวนบริษัทที่ได้รับสินเชื่อเพิ่มขึ้นในทุกช่วงมูลค่าของสินเชื่อ โดยกลุ่มที่มีจำนวนบริษัทเพิ่มขึ้นมากที่สุดคือกลุ่มที่มียอดสินเชื่อคงค้างประมาณ 1 ล้านบาท (รูปที่ 2)

เมื่อเรียงลำดับบริษัทตามมูลค่าสินเชื่อคงค้างจากน้อยสุดไปหามากสุด เช่น บริษัทลำดับที่ 10^th percentile มียอดสินเชื่อคงค้างประมาณรายละสองแสนบาท ส่วนบริษัทลำดับที่ 90^th percentile มียอดสินเชื่อคงค้างสูงถึงรายละ 35 ล้านบาท เมื่อเปรียบเทียบยอดสินเชื่อคงค้างต่อบริษัทในปี พ.ศ. 2550 และปี พ.ศ. 2559 เฉพาะบริษัทที่มีสินเชื่อในทั้งสองปี (รูปที่ 2) พบว่า ยอดสินเชื่อคงค้างของบริษัทลำดับที่ 10^th percentile มีค่าใกล้เคียงกันในปี พ.ศ. 2550 และปี พ.ศ. 2559 แต่บริษัทที่มีสินเชื่อขนาดใหญ่มียอดคงค้างเพิ่มขึ้นมากถึงร้อยละ 143 หรือเพิ่มขึ้นเฉลี่ยร้อยละ 9–15 ต่อปีในช่วงเวลาเดียวกัน ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าระดับการกระจุกตัวของสินเชื่อมีแนวโน้มที่สูงขึ้น

นอกจากสถาบันการเงินมีความหลากหลายทั้งในด้านขนาด (เล็ก กลาง ใหญ่) และประเภทของสถาบันการเงิน (ธนาคารพาณิชย์ บริษัทประกัน บริษัทบัตรเครดิต เป็นต้น) แล้ว สถาบันการเงินต่าง ๆ ยังมีความแตกต่างของกลยุทธ์ในการให้สินเชื่อด้วย ซึ่งข้อมูลจาก NCB แสดงให้เห็นว่าธนาคารมีกลุ่มลูกค้าเป้าหมายแตกต่างกัน ยกตัวอย่างธนาคารพาณิชย์ขนาดเล็กจำนวน 2 รายที่มีส่วนแบ่งในตลาดสินเชื่อใกล้เคียงกัน (1.4% และ 1.1%) รายหนึ่งเน้นลูกค้ารายใหญ่ ส่วนอีกรายหนึ่งเน้นลูกค้ารายย่อย โดยลูกค้าสินเชื่อส่วนใหญ่ของธนาคารแห่งแรก (S1) มียอดสินเชื่อคงค้างรายละกว่า 24 ล้านบาท ในขณะที่ลูกค้าส่วนใหญ่ของธนาคารอีกแห่งหนึ่ง (S2) มีสินเชื่อเพียงรายละ 4 แสนบาท (รูปที่ 4) ในทำนองเดียวกัน ธนาคารพาณิชย์ขนาดใหญ่แต่ละแห่งมีกลุ่มลูกค้าที่แตกต่างเช่นกัน หากพิจารณาธนาคารพาณิชย์ขนาดใหญ่จำนวน 2 รายที่มีส่วนแบ่งตลาดใกล้เคียงกัน (19.6% และ 19.9%) พบว่าลูกค้าส่วนใหญ่ของธนาคารแห่งแรก (L1) มีการกระจายตัวแบบระฆังคว่ำ และมีสินเชื่อรายละประมาณ 9 ล้านบาท ส่วนอีกแห่งหนึ่ง (L2) เน้นทั้งลูกค้ารายเล็กที่กู้เพียงรายละ 2 แสนบาท และลูกค้ารายใหญ่ที่กู้รายละกว่า 9 ล้านบาท เห็นได้จากลักษณะการกระจายตัวของบัญชีสินเชื่อแบบทวิฐานนิยม (bimodal) (รูปที่ 5)

โดยประเภทของสินเชื่อที่บริษัทใช้มากที่สุด 3 อันดับแรก ได้แก่ เงินกู้ทั่วไป (ร้อยละ 34) สินเชื่อเช่าซื้อ (ร้อยละ 33) และเงินเบิกเกินบัญชี (ร้อยละ 25) และสำหรับบริษัทที่มีบัญชีสินเชื่อมากกว่า 1 บัญชี ผลิตภัณฑ์สินเชื่อที่บริษัทกลุ่มนี้ใช้ ส่วนใหญ่ก็ประกอบด้วย เงินกู้ทั่วไป สินเชื่อเช่าซื้อ และเงินเบิกเกินบัญชีเช่นกัน โดยร้อยละ 14.3 มีบัญชีเงินกู้ทั่วไปร่วมกับเงินเบิกเกินบัญชี ร้อยละ 13.1 มีบัญชีเช่าซื้อเพียงอย่างเดียวแต่มีหลายบัญชี และร้อยละ 10.1 มีทั้งบัญชีเงินกู้ทั่วไป เงินเบิกเกินบัญชี และบัญชีเช่าซื้อ เป็นต้น (รูปที่ 6)

ร้อยละ 74 ของบริษัทที่จดทะเบียนในประเทศไทยมีสินเชื่อจากสถาบันการเงินเพียงแห่งเดียว โดยบริษัทที่มีบัญชีสินเชื่อเดียวกู้จากสถาบันการเงินแห่งเดียวโดยปริยายซึ่งคิดเป็นร้อยละ 46 ของบริษัทที่กู้ยืมทั้งหมด ส่วนอีกร้อยละ 28 มีบัญชีสินเชื่อมากกว่า 1 บัญชีแต่เป็นลูกค้าสินเชื่อของสถาบันการเงินเพียงแห่งเดียว หรือคิดเป็นกว่าครึ่งของบริษัทที่มีบัญชีสินเชื่อมากกว่า 1 บัญชี (ตารางที่ 2) ซึ่งข้อเท็จจริงนี้ สะท้อนว่าการให้สินเชื่อของไทยส่วนหนึ่งยังมีลักษณะเป็น relationship-based lending นั่นคือ ธนาคารก็มักจะให้สินเชื่อกับลูกค้าที่รู้จักกันอยู่แล้ว และไม่มีประวัติผิดนัดชำระหนี้ หรือต้นทุนทางธุรกรรม (transaction costs) กับสถาบันทางการเงินเพียงแห่งเดียวต่ำกว่าต้นทุนทางธุรกรรมกับสถาบันทางการเงินหลายแห่งค่อนข้างมาก

เช่น ร้อยละ 93 ของบริษัทที่มีบัญชีเงินกู้ทั่วไปหลายบัญชี และร้อยละ 75 ของบริษัทที่มีบัญชีเงินกู้ทั่วไปและเงินเบิกเกินบัญชี จะมีสินเชื่อจากสถาบันการเงินเพียงแห่งเดียว ซึ่งอาจเป็นเพราะว่าบัญชีเงินกู้ทั่วไปมีความคลุมเครือสูงกว่าสินเชื่อประเภทอื่น ๆ relationship-based lending จึงมีความสำคัญ ในทางกลับกัน มากกว่าร้อยละ 95 ของบริษัทที่มีบัญชีเช่าซื้อร่วมกับบัญชีสินเชื่อประเภทอื่น ๆ มีสินเชื่อจากสถาบันการเงินมากกว่าหนึ่งแห่ง ซึ่งไม่เป็นที่น่าแปลกใจ เนื่องจากสินเชื่อเช่าซื้อส่วนใหญ่เป็นการเช่าซื้อรถยนต์และมีสถาบันการเงินหลากหลายจำนวนมากที่ให้สินเชื่อเช่าซื้อ โดยแต่ละแห่งมีความสัมพันธ์เฉพาะกับธุรกิจผู้ขายรถยนต์ต่าง ๆ กัน

เมื่อศึกษาฐานข้อมูล NCB ควบคู่กับฐานข้อมูล Corporate Profile and Financial Statement (CPFS) ของกระทรวงพาณิชย์ที่รวบรวมงบการเงินของนิติบุคคลที่จดทะเบียนในประเทศไทย ทำให้สามารถวิเคราะห์การใช้บริการในตลาดสินเชื่อของภาคธุรกิจ (participation) และสามารถเปรียบเทียบลักษณะของบริษัทที่มีสินเชื่อและบริษัทที่ไม่มีสินเชื่อได้ โดยในปี พ.ศ. 2558 บริษัทจดทะเบียนในประเทศไทยเพียงร้อยละ 31 เท่านั้นที่มีสินเชื่อจากสถาบันการเงิน ในทางกลับกัน บริษัทมากกว่า 2 ใน 3 ไม่มีการกู้ยืมจากสถาบันการเงินเลย ซึ่งบริษัทเหล่านี้ประกอบด้วยทั้งบริษัทที่ไม่ต้องการขอสินเชื่อและบริษัทที่ต้องการขอสินเชื่อแต่ไม่ได้รับอนุมัติด้วย

เมื่อจัดกลุ่มบริษัทตามรายรับโดยกลุ่มที่ 1 คือกลุ่มบริษัทขนาดเล็กที่สุด (1^st revenue decile หรือมีรายรับประมาณ 1 แสนบาทต่อปี) ถึงกลุ่มที่ 10 คือกลุ่มบริษัทที่ขนาดใหญ่ที่สุด (10^th revenue decile หรือมีรายรับ 200 ล้านบาทต่อปี) รูปที่ 8 แสดงให้เห็นว่ากว่าร้อยละ 83 ของบริษัทที่อยู่ในกลุ่มรายรับสูงสุดมีสินเชื่อจากสถาบันการเงิน ในขณะที่สัดส่วนดังกล่าวคิดเป็นเพียงร้อยละ 7 สำหรับบริษัทที่อยู่ในกลุ่มรายรับต่ำสุด

รูปที่ 9 แสดงสัดส่วนของมูลค่าสินเชื่อจากสถาบันการเงินต่อหนี้สินทั้งหมดจากงบการเงิน (total liabilities) โดยพิจารณาเฉพาะบริษัทที่มีหนี้สิน (liabilities) หากเรียงตามขนาดบริษัทจากเล็กไปใหญ่ พบว่าบริษัทใหญ่มีสัดส่วนของมูลค่าสินเชื่อต่อหนี้สินทั้งหมดน้อยกว่าบริษัทเล็ก โดยสำหรับบริษัทที่อยู่ในกลุ่มรายรับสูงที่สุด พบว่ามูลค่าสินเชื่อคิดเป็นเพียงร้อยละ 33 ของหนี้สินทั้งหมด ในทางกลับกัน สำหรับบริษัทที่อยู่ในกลุ่มช่วงรายรับต่ำที่สุด พบว่าหนี้สินทั้งหมดมาจากสินเชื่อจากสถาบันการเงิน ดังนั้น ถึงแม้ว่าบริษัทขนาดเล็กบางแห่งสามารถเข้าถึงบริการในตลาดสินเชื่อได้ แต่บริษัทขนาดเล็กเหล่านี้ก็ยังมีข้อจำกัดทางการเงินสูงกว่าบริษัทใหญ่ ส่วนบริษัทขนาดเล็กที่ไม่สามารถสินเชื่อได้ก็มีแนวโน้มว่ามีความยากลำบากในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนอื่น ๆ เช่นกัน

ในทางทฤษฎีเศรษฐศาสตร์นั้น การจะดูว่าบริษัทเผชิญกับข้อจำกัดในการลงทุน (financial constraint) หรือไม่ สามารถดูได้จากอัตราผลตอบแทนการลงทุน ซึ่งอาจวัดได้จากสัดส่วนของกำไรต่อมูลค่าสินทรัพย์ทั้งหมด(return on assets หรือ ROA) หากปราศจากข้อจำกัดด้านการลงทุนแล้ว ROA ของทุก ๆ บริษัทควรที่จะมีค่าเท่า ๆ กันโดยมีค่าใกล้เคียงกับต้นทุนทางการเงิน เนื่องจากหากบริษัทใดมี ROA สูงกว่าต้นทุนทางการเงิน บริษัทนั้นสามารถได้รับกำไรเพิ่มขึ้นโดยการกู้เงินเพื่อมาลงทุนเพิ่มเติม แต่จากรูปที่ 10 พบว่า ROA ของบริษัทที่ไม่มีสินเชื่อมีค่าสูงกว่า ROA ของบริษัทที่ได้รับสินเชื่อในทุก ๆ ช่วงขนาดบริษัท ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าการได้รับสินเชื่อจากสถาบันการเงินอาจช่วยลดข้อจำกัดในการลงทุนของบริษัทได้ (อย่างไรก็ตาม ROA ที่สูงของบางธุรกิจนั้น อาจสะท้อนถึงผลตอบแทนความเสี่ยง หรือ risk premium ที่สูงกว่าของธุรกิจนั้น ๆ ด้วย)

รูปที่ 11 แสดงสัดส่วนของบริษัทที่มีสินเชื่อและไม่มีสินเชื่อโดยเรียงลำดับตามรายรับและอัตรากำไร ซึ่งอัตรากำไรเป็นตัวชี้วัดตัวหนึ่งที่สะท้อนผลิตภาพของบริษัทจากน้อยที่สุด (กลุ่มที่ 1) ถึงมากที่สุด (กลุ่มที่ 20) พบว่าบริษัทที่มีสินเชื่อในรูปด้านขวากระจุกตัวอยู่ในกลุ่มบริษัทขนาดใหญ่แต่มีอัตรากำไรปานกลาง ในทางกลับกัน บริษัทที่ไม่มีสินเชื่อในรูปด้านซ้ายกระจุกตัวในกลุ่มบริษัทขนาดเล็ก แต่แยกเป็น 2 กลุ่มด้วยกัน กลุ่มแรกมีอัตรากำไรต่ำ ส่วนกลุ่มที่สองมีอัตรากำไรสูง เป็นข้อสังเกตที่น่าสนใจว่าเพราะเหตุใดบริษัทในกลุ่มหลังซึ่งมีผลิตภาพดีและมีศักยภาพที่จะเป็นลูกค้าสินเชื่อที่ดีได้ จึงไม่เข้ามาใช้บริการในตลาดสินเชื่อ

หากเปรียบเทียบสัดส่วนของสินทรัพย์ถาวรต่อสินทรัพย์ทั้งหมดของบริษัทที่มีสินเชื่อและไม่มีสินเชื่อจากสถาบันการเงิน รูปที่ 12 แสดงให้เห็นว่าบริษัทที่มีสินเชื่อน่าจะมีข้อจำกัดด้านการลงทุนน้อยกว่าบริษัทที่ไม่มีสินเชื่อ เพราะสามารถนำเงินไปลงทุนในสินทรัพย์ถาวร แต่ในอีกมุมหนึ่ง ภาพนี้อาจจะแสดงว่าบริษัทที่มีสินทรัพย์ถาวรมากกว่าสามารถขอสินเชื่อได้มากกว่า เพราะสามารถนำสินทรัพย์ถาวรไปเป็นหลักประกันเงินกู้ได้

รูปที่ 13 แสดงจำนวนบริษัทในฐานข้อมูล CPFS และ NCB โดยแยกตามอายุ ในฐานข้อมูล CPFS บริษัทที่มีอายุน้อยกว่า 5 ปีมีจำนวนมากที่สุด และจำนวนบริษัทลดลงในกลุ่มบริษัทที่มีอายุสูงขึ้น เมื่อเปรียบเทียบกับจำนวนบริษัทที่มีสินเชื่อจากฐานข้อมูล NCB แล้ว พบว่ากลุ่มบริษัทที่มีอายุน้อยกว่า 5 ปีกลับเป็นกลุ่มที่มีสัดส่วนการมีสินเชื่อธุรกิจต่ำที่สุด โดยอาจมีสาเหตุมาจากปัญหาความไม่สมมาตรของข้อมูลข่าวสาร (information asymmetry) กล่าวคือเนื่องจากบริษัทในกลุ่มนี้เพิ่งก่อตั้งได้ไม่นาน ทำให้สถาบันการเงินมีข้อมูลเกี่ยวกับผลการดำเนินงานหรือความน่าเชื่อถือทางการเงิน (credit worthiness) ไม่เพียงพอที่จะประเมินความเสี่ยงของบริษัทในกลุ่มนี้ ทั้ง ๆ ที่บริษัทที่เริ่มก่อตั้งมักต้องการเงินทุนในการขยายกิจการในช่วงปีแรก ๆ

อาทิ เงินเบิกเกินบัญชีและบัตรเครดิต (รูปที่ 14) ซึ่งรูปแบบดังกล่าวอาจสะท้อนทั้งอุปสงค์และอุปทานของตลาดสินเชื่อธุรกิจ กล่าวคือ ความต้องการใช้สินเชื่อประเภทต่าง ๆ อาจเปลี่ยนแปลงไปตามวัฏจักรชีวิต (life cycle) ของบริษัท โดยบริษัทในช่วงเริ่มต้นกิจการเน้นไปที่การลงทุนเพื่อขยายกิจการ จึงมีสินเชื่อเช่าซื้อมากกว่าสินเชื่อประเภทอื่น ในขณะที่บริษัทที่อายุมากกว่าใช้สินเชื่อในการดำเนินกิจการของบริษัท จึงใช้เงินกู้ระยะสั้น หนี้การค้า และบัตรเครดิตเพิ่มขึ้น นอกจากความต้องการทางธุรกิจที่แตกต่างไปตามช่วงอายุของบริษัทแล้ว ประเภทสินเชื่อที่ต่างกันในแต่ละช่วงอายุบริษัทเป็นผลจากปัจจัยด้านอุปทานของผู้ปล่อยสินเชื่อ ได้แก่ ปัญหาความไม่สมมาตรของข้อมูลข่าวสาร โดยการปล่อยสินเชื่อให้บริษัทที่มีอายุน้อย สถาบันการเงินอาจมองว่าการปล่อยสินเชื่อประเภทเช่าซื้อที่มีวัตถุประสงค์ชัดเจนและมีสินทรัพย์ค้ำประกันมีความเสี่ยงต่ำกว่าสินเชื่อประเภทอื่น ๆ เป็นต้น

โดยภาคการผลิตมีสัดส่วนของบริษัทที่ได้รับสินเชื่อถึงร้อยละ 46 ของจำนวนบริษัทในภาคการผลิตทั้งหมด คิดเป็นสัดส่วนที่สูงกว่าค่าเฉลี่ยประเทศที่อยู่เพียงร้อยละ 31 ส่วนภาคอสังหาริมทรัพย์และภาคบริการมีสัดส่วนเพียงร้อยละร้อยละ 17 และ 18 ตามลำดับ (รูปที่ 15) สำหรับภาคการค้าซึ่งเป็นกลุ่มธุรกิจที่ใหญ่ที่สุดและมีจำนวนบริษัทมากถึงร้อยละ 40 ของจำนวนบริษัทไทยทั้งหมด มีบริษัทราว 1 ใน 3 ที่มีสินเชื่อจากสถาบันการเงิน

การศึกษาตลาดสินเชื่อธุรกิจไทยโดยใช้ข้อมูลของบริษัทข้อมูลเครดิตแห่งชาติแสดงให้เห็นว่าในช่วงระยะเวลา 10 ปีที่ผ่านมา สินเชื่อธุรกิจมีการขยายตัวอย่างต่อเนื่องทั้งในด้านจำนวนบริษัทที่มีสินเชื่อและมูลค่าสินเชื่อต่อบริษัท สถาบันการเงินมีการขยายฐานลูกค้าเพิ่มขึ้นทั้งรายเล็กและรายใหญ่ อย่างไรก็ตาม บริษัทที่กู้ยืมจากสถาบันการเงิน คิดเป็นเพียงร้อยละ 31 ของจำนวนบริษัทนิติบุคคลทั้งหมด

ข้อมูลรายสัญญาชุดนี้แสดงให้เห็นภาพอย่างชัดเจนอีกสองภาพ ภาพแรกคือ ตลาดสินเชื่อธุรกิจไทยน่าจะยังมีปัญหา asymmetric information ระหว่างสถาบันการเงินและผู้ประกอบการ เพราะเมื่อเปรียบเทียบบริษัทที่มีสินเชื่อและบริษัทที่ไม่มีสินเชื่อพบว่า กลุ่มบริษัทอายุน้อยกว่า 5 ปี มีสินทรัพย์ถาวรต่ำ มีรายรับต่ำ มีโอกาสที่จะมีสินเชื่อน้อยมาก แม้บางบริษัทจะมีอัตรากำไรที่ดี ซึ่งข้อเท็จจริงนี้อาจจะสะท้อนว่า สถาบันการเงินไม่สามารถประเมินความเสี่ยงของบริษัทบางกลุ่มได้ เช่น บริษัทตั้งใหม่ เมื่อผู้ประกอบการยังไม่มีประวัติทั้งทางการเงินและธุรกิจ และไม่มีหลักทรัพย์มาค้ำประกัน ทำให้สถาบันการเงินไม่อยากปล่อยกู้ หรืออาจเสนออัตราดอกเบี้ยเงินกู้ที่สูงเพื่อชดเชยกับความเสี่ยงที่ประเมินไม่ได้ บริษัทจึงไม่สามารถกู้ได้

ภาพที่สองคือ สำหรับบริษัทที่มีสินเชื่อจากสถาบันการเงินก็มีความแตกต่างกันค่อนข้างสูง ทั้งขนาดของสินเชื่อ ประเภทของสินเชื่อที่ใช้ เกือบครึ่งของบริษัทกลุ่มนี้มีบัญชีสินเชื่อเพียงบัญชีเดียว ส่วนบริษัทที่มีสินเชื่อหลายบัญชี จำนวนสถาบันการเงินที่ใช้บริการมักจะขึ้นกับพอร์ตสินเชื่อที่บริษัทถือ บริษัทที่ต้องการมีเงินกู้ระยะยาวหลาย ๆ บัญชี มักจะกู้จากธนาคารแห่งเดียว แต่หากเป็นการถือเงินเบิกเกินบัญชีหลายบัญชี หรือถือร่วมกับสินเชื่อเช่าซื้อ มักจะใช้บริการจากสถาบันการเงินหลายแห่ง นอกจากนี้ เรายังพบว่าบริษัทใหญ่มีช่องทางระดมทุนหลายช่องทาง ขณะที่บริษัทเล็กไม่มีทางเลือกมากนัก โดยสำหรับบริษัทขนาดเล็กที่มีหนี้สินนั้น สินเชื่อจากสถาบันการเงินแทบจะเป็นหนี้สินทั้งหมดที่บริษัทมี

ปัจจุบันภาครัฐได้ตระหนักถึงปัญหาเรื่อง asymmetric information และพยายามช่วยเหลือบริษัทขนาดเล็กที่ไม่มีสินทรัพย์ค้ำประกัน เช่น มีการตั้งบรรษัทประกันสินเชื่ออุตสาหกรรมขนาดย่อม (บสย.) ในปี พ.ศ. 2534 ตั้งธนาคารเพื่อการพัฒนาธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อมแห่งประเทศไทยในปี พ.ศ. 2545 มีการประกาศใช้ พ.ร.บ. หลักประกันทางธุรกิจ ในปี พ.ศ. 2558 โดยวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม หรือ SMEs สามารถขอกู้เงินได้โดยไม่ต้องมอบทรัพย์สินไว้กับเจ้าหนี้ มีสินเชื่อประชารัฐ ซึ่งเป็นสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำ นอกจากนี้ ยังมีการตั้งหน่วยงานมาช่วยประเมินศักยภาพ อบรม และให้คำปรึกษาในการพัฒนาของธุรกิจและปัญหาทางการเงินของธุรกิจ เช่น สถาบันพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม และศูนย์ช่วยเหลือ SMEs

อย่างไรก็ตาม จากภาพที่เราเห็นชี้ว่าน่าจะยังมีบริษัทที่ประสบปัญหาในการพิสูจน์ความสามารถในการชำระหนี้ให้สถาบันการเงินเห็น สิ่งที่จะช่วยลดต้นทุนทั้งของสถาบันการเงินผู้ให้กู้และช่วยให้ผู้ประกอบการที่มีศักยภาพเข้าถึงสินเชื่อ ก็คือ การหาวิธีที่ประเมินความเสี่ยงของธุรกิจอย่างมีประสิทธิภาพและส่งต่อข้อมูลให้สถาบันการเงินอย่างโปร่งใส ปัจจุบันรัฐบาลได้หวังว่าการผลักดันให้ธุรกิจใช้งบการเงินที่รายงานสรรพากรและยื่นขอสินเชื่อเป็นบัญชีเดียวกันจะช่วยบรรเทาปัญหาตรงนี้ได้ นโยบายบัญชีเดียวนี้จะเริ่มมีผลบังคับใช้ในปี พ.ศ. 2562 อันที่จริง การแก้ปัญหาเรื่อง asymmetric information ไม่ใช่เรื่องง่ายเนื่องจากภาครัฐอาจจะไม่เข้าใจธุรกิจเท่ากับผู้ให้กู้และผู้ขอกู้ ในอนาคตรัฐอาจจะมีการให้สถาบันการเงินและผู้ประกอบการเองมาร่วมเสนอแนวทางว่าอะไรจะเป็นตัวชี้วัดธุรกิจที่มีศักยภาพและความเสี่ยงต่ำได้โดยตัววัดนี้อาจจะต่างกันสำหรับภาคธุรกิจต่าง ๆ

นอกจากนี้ ภาพเรื่องความหลากหลายของบริษัทในการใช้บริการด้านสินเชื่อย้ำให้เห็นว่า การดำเนินนโยบายเพื่อสนับสนุนการเข้าถึงสินเชื่อของภาคธุรกิจจำเป็นต้องตระหนักถึงความแตกต่างดังกล่าวด้วย โดยนโยบายที่ได้ผลดีสำหรับบริษัทกลุ่มหนึ่งอาจไม่เหมาะสมกับบริษัทอีกกลุ่มหนึ่ง ยกตัวอย่างเช่น การสร้างและใช้ credit scoring มาประเมินความเสี่ยง ซึ่งจากบทเรียนในประเทศอื่น ๆ การมีความสัมพันธ์กับสถาบันการเงินหลายแห่ง utilization rate ที่สูง และการมีสินเชื่อขนาดใหญ่และชำระหนี้ที่ตรงเวลามักจะช่วยเพิ่มคะแนน หากเรานำปัจจัย 3 ปัจจัยนี้มาพิจารณา บริษัทเล็กแม้จะมีประวัติชำระหนี้ที่ดีก็จะไม่สามารถสู้คะแนนของบริษัทใหญ่ได้ เพราะบริษัทส่วนมากก็มีบัญชีเพียงบัญชีเดียว ใช้บริการจากสถาบันการเงินแห่งเดียว และมียอดสินเชื่อคงค้างไม่สูงเท่าบริษัทใหญ่ รัฐอาจจะต้องพิจารณาปัจจัยอื่นเพิ่มเติมในการสร้าง credit score สำหรับบริษัทเล็ก เช่น การชำระหนี้ค่าสาธารณูปโภคที่ตรงเวลา

ทั้งนี้ ภาพของตลาดสินเชื่อธุรกิจที่ข้อมูลเครดิตบูโรไม่สามารถตอบได้ ก็คือ ความแตกต่างระหว่างผู้ประกอบการที่ไม่ต้องการสินเชื่อและผู้ที่โดนปฏิเสธสินเชื่อ หรือสินเชื่อที่ผู้ประกอบการได้รับในข้อมูลนั้นต่ำกว่าสินเชื่อที่ผู้ประกอบการต้องการหรือไม่ และต้นทุนทั้งหมดของการขอสินเชื่อเป็นอย่างไร ในบทความชิ้นต่อไปในชุดบทความนี้ เราจะศึกษาเรื่องความสามารถในการชำระหนี้ของธุรกิจ หนี้ที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ และปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับพลวัตของหนี้ภาคธุรกิจของประเทศไทย

Paweenawat, A., J. Pinthong, K. Samphantharak, and N. Wasi. (2018): “Corporate Debt in Thailand: What We Learn from the National Credit Bureau Data” Discussion Paper, Puey Ungphakorn Institute for Economic Research, forthcoming.