มาตรการ CBAM กระทบการส่งออกไทยแค่ไหน อย่างไร

CBAM เป็นหนึ่งในมาตรการสำคัญภายใต้นโยบาย European Green Deal ซึ่งให้ความสำคัญกับการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทั้งในสหภาพยุโรปและประเทศคู่ค้า และบรรเทาปัญหาการรั่วไหลของคาร์บอน คณะกรรมาธิการยุโรปได้ออกชุดข้อเสนอนโยบายและกฎหมายด้านพลังงานและสภาพภูมิอากาศ “Fit for 55” โดยเป้าหมายของร่างกฎหมายดังกล่าวคือการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกร้อยละ 55 (จากระดับการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในปี 1990) ภายในปี 2030 (European Commission, 2021) โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อสร้างความเท่าเทียมทางต้นทุนราคาคาร์บอนของสินค้าที่ผลิตภายในและภายนอกสหภาพยุโรป เพื่อป้องกันไม่ให้ผู้ผลิตในสหภาพยุโรปสูญเสียความสามารถในการแข่งขัน นอกจากนี้ CBAM ยังต้องการป้องกันปัญหาการรั่วไหลของคาร์บอน (carbon leakages) ซึ่งเกิดจากการย้ายฐานการผลิตสินค้าอุตสาหกรรมที่มีการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสูงจากในสหภาพยุโรปซึ่งมีมาตรฐานด้านสิ่งแวดล้อมที่เข้มข้นไปยังกลุ่มประเทศที่ไม่ได้มีการบังคับใช้มาตรการดังกล่าว (Aichele & Felbermayr, 2015)

CBAM มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 1 ตุลาคม 2023 โดยในช่วงเปลี่ยนผ่าน (transition period) เน้นการรายงานข้อมูลปริมาณก๊าซเรือนกระจกและผู้นำเข้าสินค้าต้องเริ่มจ่ายค่าธรรมเนียม CBAM ในต้นปี 2026 รัฐสภายุโรปมีมติเห็นชอบร่างกฎหมาย CBAM เมื่อวันที่ 18 เมษายน 2023 และอยู่ระหว่างออกกฎหมายลำดับรอง โดยระหว่างวันที่ 1 ตุลาคม 2023 – 31 ธันวาคม 2025 ผู้นำเข้าสินค้าไปในสหภาพยุโรปมีหน้าที่ต้องรายงานข้อมูลปริมาณสินค้าที่นำเข้าและปริมาณก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้า (embedded emissions) แต่ทางสหภาพยุโรปจะเริ่มบังคับให้ผู้นำเข้าต้องซื้อ CBAM certificate ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2026 เป็นต้นไป โดยในช่วงแรกสินค้าที่เข้าข่าย CBAM ได้แก่ ซีเมนต์ เหล็ก/เหล็กกล้า อะลูมิเนียม ปุ๋ย ไฟฟ้า และ ไฮโดรเจน (European Commission, 2021)

สินค้าที่มี embedded emissions สูงในกระบวนการผลิตเมื่อเทียบกับค่ากลางความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (benchmark value) ที่กำหนดโดยสหภาพยุโรปจะต้องเสียค่าธรรมเนียม CBAM โดยผู้นำเข้าสินค้าไปในสหภาพยุโรปจำเป็นต้องซื้อเอกสารรับรองการจ่ายค่าธรรมเนียม (CBAM certificate) ตามปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่เกินกว่า benchmark value โดยราคาของ CBAM certificate อ้างอิงจากราคาประมูลใบอนุญาตการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (EU ETS allowances) เฉลี่ยรายสัปดาห์ย้อนหลังใน EU Emissions Trading System (EU ETS) (รูปที่ 1) โดย allowance 1 หน่วย ให้สิทธิผู้ประกอบการในการปล่อยก๊าซเรือนกระจก 1 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า โดยหากพิจารณาค่าเฉลี่ยรายวันของราคา allowance ใน EU ETS ตั้งแต่ต้นปี 2013 อยู่ที่ต่ำกว่า 20 ยูโรต่อตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า ในขณะที่ราคาประมูลเฉลี่ยรายวันในช่วงปี 2021–2023 อยู่ที่ 60–80 ยูโรต่อตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า ดังนั้น จะเห็นได้ว่าราคา allowance ใน EU ETS มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น

หลักการการดำเนินงานของ EU ETS คือระบบ Cap-and-Trade ซึ่งเป็นการกำหนดเพดานการปล่อยก๊าซเรือนกระจกโดยรวม แล้วจึงจัดสรรสิทธิในรูปของปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่อนุญาตให้ปล่อยได้ (allowance) ผู้ที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกต่ำกว่าสิทธิที่ได้รับ ก็สามารถนำสิทธิส่วนเกินไปขายใน EU ETS ให้แก่ผู้ที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกเกินสิทธิที่ได้รับ ในทางกลับกัน ผู้ที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกสูงกว่าสิทธิที่ได้รับจัดสรรก็จะต้องซื้อสิทธิในการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเพื่อให้ยังดำเนินการผลิตต่อไปได้¹ ทางสหภาพยุโรปมีการจัดสรรสิทธิการปล่อยก๊าซเรือนกระจกภายใต้เพดานที่กำหนดให้กับผู้ผลิตในรูปแบบของใบอนุญาต โดยมีทั้งผ่านระบบการประมูลและผ่านการให้เปล่า (free allowances) เพื่อให้ผู้ประกอบการในสหภาพยุโรปที่อยู่ในอุตสาหกรรมที่ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้ยากยังคงมีความสามารถในการแข่งขันได้ โดยเพดานการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (cap) นั้นจะลดลงในทุกปีซึ่งส่งผลให้จำนวนสิทธิในการปล่อยก๊าซเรือนกระจกนั้นมีน้อยลงและเพิ่มต้นทุนการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของผู้ผลิต ซึ่งสร้างแรงกดดันให้ผู้ประกอบการเหล่านี้ต้องหาวิธีในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้า ทางสหภาพยุโรปได้มีแผนในการลดการให้ free allowances แก่ผู้ประกอบการอย่างค่อยเป็นค่อยไป และยกเลิกการให้ free allowances ในปี 2034 (รูปที่ 2) ซึ่งการที่ free allowances และ cap ลดลงนั้น จะส่งผลทำให้ราคาประมูล allowance ใน EU ETS มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อต้นทุนการผลิตของผู้ประกอบการ

มาตรการปรับค่าคาร์บอนก่อนข้ามพรมแดน (Border Carbon Adjustment: BCA) ไม่ได้จำกัดแค่เพียง CBAM ในสหภาพยุโรปเท่านั้น ประเทศคู่ค้าหลักของไทยหลายประเทศอยู่ระหว่างการพิจารณาออก BCA ซึ่งมีลักษณะที่คล้ายคลึงกับ CBAM โดยคาดว่าจะครอบคลุมสินค้าที่ประเทศไทยส่งออกไปมากขึ้น ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อผู้ส่งออกของไทย ตัวอย่างประเทศที่อยู่ระหว่างการพิจารณาออก BCA เช่น

• สหรัฐอเมริกา อยู่ระหว่างการพิจารณาร่างกฎหมาย Clean Competition Act (CCA) โดยคาดว่าจะครอบคลุมสินค้า 10 ประเภทตามระบบการจัดกลุ่มทางด้านอุตสาหกรรมของอเมริกาเหนือ (North American Industrial Classification System: NAICS) ได้แก่ การผลิตปิโตรเลียมและโรงกลั่น ปิโตรเคมี แก้ว เยื่อกระดาษ เอทานอล กรดอะดิปิก ปูนขาว (lime) หรือยิปซัม ปุ๋ย ซีเมนต์ เหล็ก/เหล็กกล้า และอะลูมิเนียม
• สหราชอาณาจักร มีการพิจารณาออก BCA เช่นกัน ภายใต้ชื่อ UK CBAM โดยคาดว่าจะครอบคลุมสินค้า ได้แก่ อะลูมิเนียม ซีเมนต์ เซรามิก ปุ๋ย แก้ว ไฮโดรเจน และเหล็ก/เหล็กกล้า
• ออสเตรเลีย คาดว่า BCA อาจครอบคลุมสินค้า 2 ประเภทหลัก ได้แก่ เหล็ก/เหล็กกล้า และซีเมนต์ ในช่วงแรก
• แคนาดา ยังไม่มีความชัดเจนว่า BCA จะครอบคลุมสินค้าอะไรบ้าง แต่คาดว่ากลุ่มสินค้ามีแนวโน้มที่จะใกล้เคียงกับสินค้าที่ครอบคลุมของประเทศที่ทยอยออกมาตรการมาก่อนหน้า

ดังนั้น จึงจำเป็นต้องติดตามผลกระทบของ BCA ของประเทศคู่ค้าต่าง ๆ ของไทยต่อภาพรวมการส่งออกสินค้าของไทยอย่างใกล้ชิด เนื่องจากมูลค่าสินค้าส่งออกที่คาดว่าจะครอบคลุมภายใต้ CBAM ของสหภาพยุโรปและ BCA ของประเทศคู่ค้าอื่น ๆ มีสัดส่วนประมาณ 1.2% ของมูลค่าสินค้าส่งออกของไทยทั้งหมด ดังนั้น ภาคส่งออกจำเป็นต้องประเมินความเสี่ยงต่อ CBAM ของสหภาพยุโรป และ BCA ของประเทศคู่ค้าอื่น ๆ ในระยะข้างหน้า

ในการวิเคราะห์ผลกระทบของ CBAM ต่อการส่งออกของไทยในแต่ละอุตสาหกรรมนั้น ผลกระทบขึ้นอยู่กับสองปัจจัยหลัก ได้แก่ การเปิดรับความเสี่ยง (exposure) และระดับความเข้มข้นของการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (emission intensity) ของสินค้าส่งออกนั้น ๆ โดย exposure ต่อ CBAM นั้น อาจพิจารณาจากปริมาณและมูลค่าการส่งออกสินค้าที่อยู่ในขอบเขตของ CBAM ไปยังประเทศที่มีการใช้ CBAM หรือ BCA ซึ่งมีลักษณะคล้ายคลึงกัน นอกจากนี้ การวิเคราะห์ผลกระทบจำเป็นต้องคำนึงถึง emission intensity ของสินค้าที่อยู่ในขอบเขต CBAM หรือ BCA ด้วย ดังนั้น สินค้าที่ส่งออกที่มีปริมาณ มูลค่า และ emission intensity สูง ก็มีแนวโน้มที่จะได้รับผลกระทบจาก CBAM สูงด้วยเช่นกัน

หากพิจารณาจากมูลค่าสินค้าที่ประเทศไทยส่งออกไปยังประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก สหภาพยุโรปถือเป็นประเทศคู่ค้าที่มีการซื้อสินค้าจากประเทศไทยเป็นอันดับที่ 4 โดย 1.4% ของมูลค่าสินค้าที่ประเทศไทยส่งออกไปยังสหภาพยุโรปเข้าข่าย CBAM ระยะแรก หากพิจารณาตามมูลค่าการส่งออกสินค้าไปยังสหภาพยุโรปเฉพาะสินค้าที่ครอบคลุมภายใต้ CBAM สินค้าในกลุ่มเหล็ก/เหล็กกล้า คาดว่าน่าจะมี exposure ต่อ CBAM มากที่สุด รองลงมาคืออะลูมิเนียม และซีเมนต์และปุ๋ย ตามลำดับ (รูปที่ 3) สำหรับสินค้าในกลุ่มไฮโดรเจนและไฟฟ้า ประเทศไทยมี exposure น้อยเพราะไม่ค่อยมีการส่งออกสินค้าประเภทนี้ไปยังสหภาพยุโรป อย่างไรก็ดี ในระยะยาวทางสหภาพยุโรปมีแผนที่จะขยายขอบเขตสินค้าที่ครอบคลุมภายใต้ CBAM อีก โดยคาดว่าอาจครอบคลุมสินค้า เช่น ปิโตรเลียม พลาสติก เซรามิก แก้ว เป็นต้น

เราสามารถพิจารณา exposure ของสินค้าส่งออกของไทยต่อ CBAM และ BCA โดยพิจารณาจากมูลค่าการส่งออกสินค้าที่คาดว่าจะเข้าข่ายจากประเทศไทยไปยังประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก² (Lim & Cheong, 2021; Marcu & Cosbey, 2021; Simola, 2021; World Bank, 2023) รูปที่ 4 มูลค่าการส่งออกสินค้าไปยังกลุ่มประเทศคู่ค้าทั่วโลกระหว่างปี 2013–2023 หรือในรอบ 11 ปีที่ผ่านมาสำหรับสินค้ากลุ่มต่าง ๆ โดยเฉดสีบนแผนที่โลก (global heatmap) แสดงมูลค่าของสินค้าส่งออกจากประเทศไทย ความเข้มของสีแสดงมูลค่าการส่งออกของสินค้าประเภทนั้น ๆ บทความนี้จำแนกสินค้าออกเป็น 2 กลุ่ม

• กลุ่มที่ 1 เป็นสินค้าที่ครอบคลุมใน CBAM และ BCA ระยะแรก (สินค้าที่คาดว่าจะครอบคลุมภายใต้มาตรการในหลายประเทศ)³ ได้แก่ ซีเมนต์ เหล็ก/เหล็กกล้า และอะลูมิเนียม
• กลุ่มที่ 2 เป็นสินค้าที่คาดว่าจะครอบคลุมหากมีการขยายขอบเขตของ CBAM และ BCA⁴ ได้แก่ ปิโตรเคมี ปิโตรเลียม แก้ว และเซรามิก

Exposure ต่อ CBAM และ BCA สำหรับสินค้าส่งออกของประเทศไทยแต่ละชนิดมีความแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับมูลค่าการส่งออกสินค้าประเภทนั้น ๆ จากประเทศไทยไปยังประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก รวมถึงขึ้นอยู่กับว่าประเทศที่ซื้อสินค้าจากไทยมีแนวโน้มที่จะดำเนิน BCA หรือไม่

สินค้ากลุ่มที่ 1 ซึ่งเป็นสินค้าที่ครอบคลุมใน CBAM ระยะแรก ประกอบด้วย

• ซีเมนต์ ประเทศไทยส่งออกซีเมนต์ไปยังประเทศออสเตรเลีย 4.9% ของปริมาณการส่งออกซีเมนต์จากไทยทั้งหมด ซึ่งหากประเทศออสเตรเลียบังคับใช้ BCA ที่อยู่ระหว่างการพิจารณา ก็อาจจะก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อการส่งออกซีเมนต์ของไทย
• เหล็ก/เหล็กกล้า ประเทศไทยส่งออกสินค้าในกลุ่มเหล็ก/เหล็กกล้าไปยังประเทศสหรัฐอเมริกาและประเทศออสเตรเลียคิดเป็นมูลค่าสูง โดยอยู่ที่ 12.7% และ 5.1% ของการส่งออกเหล็ก/เหล็กกล้ารวมตามลำดับ หากทั้งสองประเทศบังคับใช้ BCA ที่อยู่ระหว่างการพิจารณา จะส่งผลให้ไทยมี exposure ต่อ BCA ในอุตสาหกรรมดังกล่าวที่ค่อนข้างสูง
• อะลูมิเนียม ประเทศไทยส่งออกไปยังประเทศสหรัฐอเมริกาคิดเป็น 20.5% ของการส่งออกอะลูมิเนียมของไทยทั้งหมด ซึ่งจะมี exposure ที่สูงเช่นกัน

สินค้ากลุ่มที่ 2 ซึ่งเป็นสินค้าที่อาจอยู่ในขอบเขตของ CBAM และ BCA ระยะที่สอง ประกอบด้วย ปิโตรเคมี ปิโตรเลียม แก้ว และเซรามิก พบว่าการส่งออกเซรามิกของไทยมี exposure มากที่สุด รองลงมาคือแก้วและปิโตรเคมี

• เซรามิก ประเทศไทยส่งออกเซรามิกไปยังประเทศสหรัฐอเมริกาคิดเป็น 21.2% ของการส่งออกเซรามิกจากไทยทั้งหมด มีมูลค่า 774 ล้านเหรียญสหรัฐ
• แก้ว ประเทศไทยมีการส่งออกไปประเทศออสเตรเลียคิดเป็น 5.1% ของการส่งออกแก้วจากไทยทั้งหมด มีมูลค่า 205 ล้านเหรียญสหรัฐ

ดังนั้น หากในอนาคตประเทศคู่ค้าเหล่านี้มีการใช้ CBAM หรือมาตรการที่มีลักษณะใกล้เคียง (ซึ่งกำลังพิจารณาในกรณีของประเทศสหรัฐอเมริกาและออสเตรเลีย) การส่งออกของประเทศไทยก็คาดว่าจะได้รับผลกระทบสูงตามไปด้วย

ในการประเมินความเสี่ยงและผลกระทบของ CBAM และ BCA ต่อการส่งออกของประเทศไทย นอกจากจะพิจารณาจากมูลค่าและปริมาณสินค้าที่ส่งออกแล้ว อีกหนึ่งปัจจัยที่สำคัญคือความเข้มข้นของการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้า โดยรูปที่ 5 แสดงขอบเขตของการคำนวณ embedded emissions ภายใต้ CBAM โดยสามารถแบ่งการคำนวณได้เป็น 2 กรณี

• สำหรับสินค้าทั่วไป (simple goods) ซึ่งอยู่ในขอบเขตของ CBAM การคำนวณ embedded emissions จะครอบคลุมการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางตรง (direct emissions) ในกระบวนการผลิตสินค้า (scope 1) ยกเว้นสินค้าในกลุ่มซีเมนต์และปุ๋ย จะรวมปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางอ้อม (indirect emissions) จากไฟฟ้าที่ใช้ในกระบวนการผลิตสินค้า (scope 2) ด้วย

• สำหรับสินค้าที่มีความซับซ้อน (complex goods) การคำนวณ embedded emissions ครอบคลุมทั้งการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางตรงในกระบวนการผลิตสินค้า (scope 1) และการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่เกิดจากวัตถุดิบตั้งต้นที่นำมาใช้ในการผลิตสินค้าบางส่วนที่อยู่ในขอบเขต CBAM ด้วย (scope 3)

ยกตัวอย่างเช่น สำหรับท่อเหล็กซึ่งถือว่าเป็น complex good นอกจากจะคำนวณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทางตรงที่เกิดจากกระบวนการผลิตท่อเหล็กแล้ว ยังต้องคำนวณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่เกิดจากวัตถุดิบตั้งต้นที่เป็น simple good และอยู่ในขอบเขตของ CBAM อย่างแผ่นเหล็กด้วย ทั้งนี้ จากรูปที่ 5 จะเห็นว่าในการคำนวณ embedded emissions ไม่รวมการปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่อยู่ใน scope 3 อื่น ๆ เช่น วัตถุดิบอื่นที่ไม่ได้อยู่ในขอบเขตของ CBAM การขนส่ง (ต้นน้ำ) และการขนส่ง การจัดจำหน่าย และการบริโภค (ปลายน้ำ)

เพื่อพิจารณาว่า embedded emissions ของสินค้าที่นำเข้าไปในสหภาพยุโรปสอดคล้องกับระดับที่ทางสหภาพยุโรปยอมรับหรือไม่นั้น ต้องเปรียบเทียบ embedded emissions กับค่ากลางการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (benchmark value) ที่ใช้อ้างอิงใน EU ETS โดยค่ากลางดังกล่าววัดจากค่าการปล่อยก๊าซเรือนกระจกจากเครื่องจักรที่มีประสิทธิภาพการผลิตที่ดีที่สุด 10% ของผู้ประกอบการในสหภาพยุโรป (10% most efficient installations) ผู้ประกอบการที่ใช้เครื่องจักรที่มีการปล่อยก๊าซเรื่อนกระจกสูงกว่าระดับค่ากลางจะต้องซื้อสิทธิการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเพิ่มเติม (additional allowances) ใน EU ETS โดยในปี 2011 สหภาพยุโรปได้มีการกำหนด benchmark curve จากความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกต่อ installation (GHG intensity per installation) ของสินค้ารวมทั้งสิ้น 54 ประเภท โดยค่ากลางการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของสินค้าจำนวน 43 ประเภทเกิดจากการเก็บข้อมูลปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของเครื่องจักรในปี 2007/08 ในเวลาต่อมา ทางสหภาพยุโรปได้มีการปรับปรุงค่ากลางในปี 2016/17 โดยได้มีการกำหนดอัตราการปรับลดค่ากลาง (annual reduction rates) ตาม Article 10a(2) ภายใต้ Directive 2003/87/EC⁵ โดยกำหนดเกณฑ์อัตราการปรับลดค่ากลางในช่วงระยะเวลา 15 ปีตั้งแต่ 2007/08 จนถึง 2022/23 อยู่ระหว่าง 3–24%

จากการทบทวนค่ากลางความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (benchmark values) ของสหภาพยุโรปที่บังคับใช้ในระหว่างปี 2021–2025 (EU ETS: Phase 4) ทำให้ทราบระดับที่ผู้ส่งออกสามารถอ้างอิงได้เบื้องต้น คำถามที่เกิดขึ้นคือสินค้าประเภทเหล็ก/เหล็กกล้า อะลูมิเนียม และซีเมนต์ของประเทศไทยมีค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอยู่ที่เท่าไร งานศึกษาของ ERCST (2021) ได้มีการวิเคราะห์ค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของสินค้าทั้ง 3 ประเภทในประเทศไทย ผลการศึกษาพบว่า โดยเฉลี่ยสินค้าประเภทอะลูมิเนียมและซีเมนต์ของไทยมีการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอยู่ที่ 1.90 และ 1.67 ตันคาร์บอนไดออกไซด์ต่อตันสินค้าตามลำดับ ซึ่งสูงกว่าค่ากลางของสหภาพยุโรป ในขณะที่ค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสำหรับสินค้าประเภทเหล็ก/เหล็กกล้าซึ่งมีเฉลี่ยอยู่ที่ 0.04 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่าต่อตันสินค้าต่ำกว่าค่ากลางของสหภาพยุโรป อย่างไรก็ดี บทความนี้ขอตั้งข้อสังเกตว่าค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอะลูมิเนียม ซีเมนต์ รวมถึงเหล็ก/เหล็กกล้าจากการศึกษาของ ERCST (2021) นั้นไม่ได้ทำการแยกประเภทของสินค้าอย่างละเอียดตามหมายเลขพิกัดศุลกากรสำหรับสินค้านำเข้าในสหภาพยุโรป (Combined Nomenclature: CN Code) ดังนั้น อาจมีความคลาดเคลื่อนได้ซึ่งในอนาคตหากประเทศไทยมีการเก็บข้อมูลและออกตัวเลขค่ากลางของประเทศ ก็จะทำให้สามารถเปรียบเทียบค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของสินค้ากับค่ากลางของสหภาพยุโรปได้ถูกต้องแม่นยำมากขึ้น

CBAM เป็นทั้งความเสี่ยงและโอกาสสำหรับผู้ประกอบการไทย ผู้ประกอบการไทยที่สามารถปรับตัวโดยการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้าได้ก่อน จะทำให้สามารถลดความเสี่ยงในการส่งออกสินค้า และเพิ่มความสามารถในการแข่งขัน ถึงแม้ว่าในภาพรวมการส่งออกไทยอาจจะไม่ได้รับผลกระทบมากนักจากผลกระทบของการบังคับใช้ CBAM ในระยะแรก แต่จะได้รับแรงกดดันเพิ่มขึ้นในระยะต่อไป เนื่องจากมีหลายประเทศที่คาดว่าจะบังคับใช้ BCA เช่นกัน ซึ่งบางประเทศเป็นประเทศคู่ค้าหลักของไทยสำหรับสินค้าบางรายการ เช่น ประเทศสหรัฐอเมริกา สำหรับสินค้าประเภทเหล็ก/เหล็กกล้า และเซรามิก เป็นต้น ผู้ประกอบการไทยที่สามารถปรับตัวได้ก่อนอาจได้ประโยชน์จากการเป็น preferred supplier ในมุมมองของผู้ที่ต้องการนำเข้าสินค้าในประเทศที่ดำเนินการใช้ CBAM หรือ BCA ตัวอย่างสิ่งที่ผู้ประกอบการที่ส่งออกสินค้าของไทยสามารถดำเนินการมีดังนี้

1. การเก็บข้อมูลการปล่อยคาร์บอนฟุตพรินท์ผลิตภัณฑ์ (carbon footprint) และค่าความเข้มข้นการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้า โดยวิธีตรวจวัด เก็บข้อมูล และทวนสอบต้องเป็นที่ยอมรับโดยสหภาพยุโรปและสากล แล้วจึงดำเนินการจัดทำรายงานข้อมูลปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจก หลังจากนั้น ควรเริ่มศึกษาแนวทางในการปรับปรุงกระบวนการผลิตสินค้าให้ปล่อยก๊าซเรือนกระจกลดลง

2. การปรับเปลี่ยนกระบวนการผลิตโดยใช้วัตถุดิบคาร์บอนต่ำ เทคโนโลยีคาร์บอนต่ำ ควบคู่ไปกับการเพิ่มประสิทธิภาพการใช้พลังงานและการใช้พลังงานหมุนเวียนในกระบวนการผลิตสินค้า โดยผู้ประกอบการไทยสามารถเริ่มจากการมองหาวัตถุดิบที่ใช้ในการผลิตที่ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก สำหรับการเลือกเทคโนโลยีคาร์บอนต่ำนั้น ผู้ประกอบการอาจพิจารณาความเหมาะสมของเทคโนโลยีทั้งแง่ของศักยภาพในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและต้นทุนส่วนเพิ่ม (marginal abatement cost) โดยอาจพิจารณาจาก Marginal Abatement Cost Curve (MACC) ซึ่งผู้ประกอบการไทยควรศึกษาและเลือกลงทุนในเทคโนโลยีที่เหมาะสม

หน่วยงานภาครัฐสามารถเข้ามามีบทบาทในการเจรจากับประเทศผู้ออก CBAM หรือ BCA เพื่อให้การปรับตัวของผู้ประกอบการเป็นไปอย่างค่อยเป็นค่อยไปและไม่ทำให้ผู้ประกอบการไทยเสียเปรียบในด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะการควบคุมต้นทุนการดำเนินงานจากการปฏิบัติตามหลักเกณฑ์ รวมไปถึงการมีบทบาทของภาครัฐในการสร้างแรงจูงใจให้ผู้ประกอบการไทยลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้าผ่านกลไกมาตรการกำหนดราคาคาร์บอน เช่น ภาษีคาร์บอน หรือระบบซื้อขายใบอนุญาตการปล่อยก๊าซเรือนกระจก (ETS) โดยหากมาตรการกำหนดราคาคาร์บอนออกแบบมาอย่างเหมาะสม นอกจากจะช่วยทำให้ผู้ประกอบการมีแรงจูงใจในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกในกระบวนการผลิตสินค้าที่ส่งออกแล้ว ยังจะช่วยทำให้ผู้ประกอบการสามารถนำต้นทุนด้านภาษีคาร์บอนหรือ ETS ที่จ่ายไปแล้วที่ประเทศไทยไปหักลดกับค่าธรรมเนียมในการซื้อ CBAM certificates (Lim & Cheong, 2021)

นอกจากมาตรการกำหนดราคาคาร์บอนแล้ว สิ่งสำคัญที่หน่วยงานภาครัฐควรเร่งดำเนินการคือการช่วยปลดล็อคกฎหมายหรือกฎระเบียบที่ไม่เอื้อต่อการเปลี่ยนผ่านสู่เศรษฐกิจคาร์บอนต่ำ เช่น ปัจจุบัน โครงสร้างตลาดซื้อขายไฟฟ้าจากพลังงานสะอาดยังคงเป็นระบบ enhanced single buyer ซึ่งส่งผลทำให้ผู้ที่ต้องการซื้อและขายไฟฟ้าจากพลังงานสะอาดยังไม่สามารถดำเนินการซื้อขายกันเองแบบ peer-to-peer ได้ รวมถึงการออกมาตรการช่วยเหลือจากภาครัฐที่เหมาะสมและเพียงพอ นอกจากนี้ ประเทศไทยควรเร่งพัฒนาผู้ทวนสอบที่ได้มาตรฐานสากลและเป็นที่ยอมรับของประเทศคู่ค้า เพื่อรองรับความต้องการในการทวนสอบจากผู้ประกอบการในประเทศไทยที่อาจมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในอนาคต ทั้งนี้ เพื่อให้ผู้ประกอบการไทยสามารถเข้าถึงบริการทวนสอบที่ได้มาตรฐานในราคาที่สมเหตุสมผลมากขึ้น

เมื่อหลายประเทศที่เป็นประเทศคู่ค้าที่สำคัญของไทยมีแนวโน้มที่จะนำมาตรการการปรับราคาคาร์บอนก่อนข้ามพรมแดนมาใช้มากขึ้น หากผู้ประกอบการไทยไม่สามารถปรับตัวได้อย่างทันท่วงที อาจทำให้สูญเสียความสามารถในการแข่งขัน ถึงแม้ว่าในระยะสั้นผู้ประกอบการไทยอาจจะสามารถหลีกเลี่ยงการส่งออกสินค้าไปยังประเทศปลายทางที่มีการใช้มาตรการดังกล่าวหรือปรับเปลี่ยนมาเน้นตลาดภายในประเทศมากขึ้น อย่างไรก็ดี ในระยะยาว การปรับตัวไปสู่กระบวนการผลิตที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกต่ำเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ นอกจากจะช่วยลดความเสี่ยงจากมาตรการการปรับราคาคาร์บอนก่อนข้ามพรมแดนซึ่งถูกนำมาใช้เป็นเงื่อนไขทางการค้าแล้ว อาจช่วยสร้างโอกาสและเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันให้กับผู้ประกอบการไทย โดยหน่วยงานภาครัฐอาจเข้ามาช่วยสนับสนุนในการเปลี่ยนผ่านนี้ ผ่านการสนับสนุนด้านการเข้าถึงเงินทุนเพื่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (climate finance) เทคโนโลยีคาร์บอนต่ำ ตลอดจนการถ่ายทอดองค์ความรู้ให้กับผู้ประกอบการอย่างทั่วถึง ทั้งนี้ เพื่อให้ผู้ประกอบการไทยพร้อมรับมือกับการเปลี่ยนผ่านไปสู่เศรษฐกิจคาร์บอนต่ำ